Aşağıda polisin durdurma ve arama yetkisi ile ilgili yaptığımız açıklamalar, 2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu m.25 atfı ile jandarma ve 7245 sayılı Çarşı ve Mahalle Bekçileri Kanunu’nun “Durdurma ve kimlik sorma” başlıklı 7. maddesi uyarınca çarşı ve mahalle bekçileri bakımından da geçerlidir. Polis, jandarma ve bekçi bir bütünde “kolluk” olarak tanımlayabiliriz.
Kolluk, bazı hallerde kişileri durdurabilir ve gerekli olan diğer işlemleri yapabilir.
Durdurma sebepleri kanunda şöyle sıralanmıştır (PVSK Md. 4/A):
a)Bir suç veya kabahatin işlenmesini önlemek,
b) Suç işlendikten sonra kaçan faillerin yakalanmasını sağlamak, işlenen suç veya kabahatlerin faillerinin kimliklerini tespit etmek,
c) Hakkında yakalama emri ya da zorla getirme kararı verilmiş olan kişileri tespit etmek,
ç) Kişilerin hayatı, vücut bütünlüğü veya malvarlığı bakımından ya da topluma yönelik mevcut veya muhtemel bir tehlikeyi önlemek.
2.Durdurma yetkisinin kullanılabilmesi için polisin tecrübesine ve içinde bulunulan durumdan edindiği izlenime dayanan makul bir sebebin bulunması gerekir. Süreklilik arz
edecek, fiilî durum ve keyfilik oluşturacak şekilde durdurma işlemi yapılamaz
Örneğin kolluk denetiminden kişinin kaçması, tehlike teşkil edecek şekilde araç kullanması, kollukça kabahat işlediğinin belirlenmiş olması, şüphe çekecek nesneleri üstünde taşıması, kişinin silahlı olduğu şüphesini uyandırması ya da izlenimi verecek kıyafetindeki dikkat çekici unsurların var olması ile kolluğun el koyduğu suç veya kabahat bakımından fail olmaya en yakın kişi olması ve buna dair açıklamalarının şüpheli olması ve kolluğun daha önce edindiği bilgiler yönüyle durdurulan kişinin suç geçmişinin var olması MAKUL SEBEP olabilecek hallerden bazılarıdır.
Makul bir sebep, kişinin elbisesinde şüphe çeken bir kabarıklık veya hissi duygulardan daha fazla bir şüpheyi içermelidir!!
3. Durdurma ve kimlik sorma bakımından kolluk üniformalı dahi olsa KİMLİK BELGESİNİ, polis veya jandarma olduğunu gösteren belgeyi durdurduğu kişiye durdurma anında ibraz etmelidir.
4. Durdurma sırasında kolluk, şüphelenilen ve durdurulan kişinin kimlik bilgileri, yerleşim yeri ve kendisinin şüphelendiği hususları çözümlemeye yönelik zorunlu araştırmalar ile sınırlı sorular sormalıdır. Durdurmanın amacıyla bağdaşmayan ve kişiyi durdurma amacı dışında gereksiz yere ve makul süreden fazla tutacak nitelikte özgürlüğü kısıtlama yapılmamalıdır. Bunun durdurulan kişi bakımından hak ihlaline sebebiyet vereceği dikkate alınmalıdır.
Durdurma süresi, durdurma sebebine esas teşkil eden işlemin gerçekleştirilmesi için zorunlu olan süreden fazla olamaz (PVSK Md. 4/A). Zaman kaybına neden olabilecek ve amaçlanan hedefe ulaşılmasını engelleyecek durdurma işlemleri yapılmamalıdır.
5. Durdurma sebebinin ortadan kalkması halinde kişilerin ve araçların ayrılmalarına izin verilir.
Polis, durdurduğu kişi üzerinde veya aracında silah veya tehlike oluşturan diğer bir eşyanın bulunduğu hususunda yeterli şüphenin varlığı halinde, kendisine veya başkalarına zarar verilmesini önlemek amacına yönelik gerekli tedbirleri alabilir.
Bu amaçla kişinin üzerindeki elbisenin çıkarılması veya aracın, dışarıdan bakıldığında içerisi görünmeyen bölümlerinin açılması istenemez.
Ancak, el ile dıştan kontrol hariç, Kolluk amirinin kararı yirmi dört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Bu fıkra kapsamında yapılan araç aramalarına ilişkin olarak kişiye, arama
gerekçesini de içeren bir belge verilir.
Kanunların verdiği görevlerin yerine getirilmesi sırasında, polis tarafından gerekli işlemler için durdurulan kişiler ve araçlarla ilgili hükümler saklıdır.
Polis, görevini yerine getirirken, kendisinin polis olduğunu belirleyen belgeyi gösterdikten sonra, kişilere kimliğini sorabilir. Bu kişilere kimliğini ispatlamaları hususunda gerekli kolaylık gösterilir.
Belgesinin bulunmaması, açıklamada bulunmaktan kaçınması veya gerçeğe aykırı beyanda bulunması dolayısıyla ya da sair surette kimliği belirlenemeyen kişi tutularak durumdan derhal Cumhuriyet savcısı haberdar edilir. Bu kişi, kimliği açık bir şekilde anlaşılıncaya kadar gözaltına alınır ve gerekirse tutuklanır.
Gözaltına ve tutuklamaya karar verme yetkisi ve usulü bakımından 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu hükümleri uygulanır.
Kimliğinin tespiti amacıyla tutulan kişiye, kimliği tespit edildikten sonra ve talepte bulunması halinde, bu amaçla tutulduğuna ve tutulma süresine dair bir belge verilir. Kişinin
kimliğinin belirlenmesi durumunda, bu nedenle gözaltına alınma veya tutuklanma haline derhal son verilir.
Durdurulan Kişinin Üstü ve Aracı Aranabilir mi?
1. Kişinin üstünün ve aracının aranması hakim kararı ile icra edilebilen bir kolluk işlemidir. Arama ile “kontrol” ve “yoklama” ile “sıvazlama” birbirine karıştırılan temel hukuki nitelemelerdir. Arama yönüyle durdurma sırasında adli arama ya da önleme araması söz konusu olabilir. Kural olarak her iki arama da hakim kararına tabidir. Gecikmesinde sakınca bulunan hallerde yetki ayrıca düzenlenmiştir.
2. PVSK Md. 4/A hükmüne göre kolluk, durdurduğu kişi üzerinde veya aracında silah veya tehlike oluşturan diğer bir eşyanın bulunduğu hususunda yeterli şüphenin varlığı halinde, kendisine veya başkalarına zarar verilmesini önlemek amacına yönelik gerekli tedbirleri alabilir. Bu amaçla kişinin üzerindeki elbisenin çıkarılması veya aracın, dışarıdan bakıldığında içerisi görünmeyen bölümlerinin açılması istenemez.
3. Kolluk dışında AVM’lerin girişinde ya da özel güvenlikçe güvenliğin sağlandığı yerlere gelenler üstünde ve eşyasında yapılan denetimler birer arama değil, kontrol işlemidir ve 5188 sayılı Kanun ile bu yetki kendilerine tanınmıştır. Yine havalimanlarında yapılan kontrol ise aramadır ve taraf olunan uluslararası sözleşmelerin ve havacılık kurallarının bir gereği olarak ifa edilir. Önleme araması yapılan yerlerde özel güvenlikçe yapılan kontrol sırasında X Ray cihazı sinyal vermiş ya da arama dedektörü uyarı vermişse, kişi rızası ile aramaya izin vermedikçe bu yerlere alınamaz (PVSK Md. 9). Aynı zamanda bu kişilerin polisin var olduğu yerlere geldiklerinde sorulmaksızın polise kimliklerini ibraz etmeleri gerekir.
4. Kanunda aramanın istisnasına yer verilmemiştir. Yani arama yetkili merciin emri olmadan başka yöntemler ile icra edilemez.
Kontrol amaçlı ve güvenlik amaçlı gerekli tedbirlerin alınması kapsamında durdurma esnasında kolluk, “yoklama” ve “sıvazlama” suretiyle kişinin üstünde kontrol yapabilir. Yoklama vücudun farklı yerlerine elle temas edip kontrol etmektir; sıvazlama ise bu işlemin elin vücutta kaldırılmaksızın gezdirilmesi suretiyle yapılmasıdır.
Ancak arama denilen ve kapalı yerlerdeki eşyanın açığa çıkarılması ya da aracın torpidosunun açılmasının istenmesi, bagajın rıza ile açılmasının istenmesi, paspasların kaldırılarak altının gösterilmesinin istenmesi, kıyafet ceplerinin kişiden boşaltılmasının istenmesi gibi işlemler her ne kadar rızaen yapılmış olsa da hukuka aykırıdır ve bunlar arama niteliğinde işlemler olup, hakim kararına ya da gecikmesinde sakınca varsa yetkili merciin kararına gerek bulunmaktadır.
Kolluğun bir zor kullanma gücü olarak durdurma anında kişiyi bu işlemleri yapmak zorunda bırakması sonucunda elde edilen suç eşyası bakımından hakim kararı olmadan hukuksuz ve haksız bir arama işlemi söz konusu olacaktır ve TCK Md. 120 gereğince bu suçtur.
Durdurmanın Yöntemine Dair Sorunlar
1. Durdurma, genel güvenliği sağlamada kolluğa tanınmış temel bir yetkidir. Bu yetki diğer yetkileri kullanmak bakımından bir ön yetkidir. Dolayısıyla durdurma sırasında kimlerin durdurulacağı konusunda kolluk, objektif davranmalı ve kişiler arasında eşitlik ilkesine aykırı ya da sebebini izah edemeyeceği ve tamamen kendisine verilen kimlik sorulacak kişi sayısını doldurmaya matuf gereksiz ve verimlilikten yoksun durdurma işlemi yapılmamalıdır.
2. Durdurma sebepleri kanunda sayılan ve yukarıda belirtilen hallere matuf bir kolluk işlemidir. Bu işleme muhatap olan kişiler bakımından kolluğun yaptığı işlemdeki hukuka aykırılıklar söz konusu ise mümkün olduğunca buna yönelik belge istenmeli, durdurmanın neden bu şekilde yapıldığı ve kendisine uygulandığı konusunda izahat talep edilmeli ve gerek görülürse yetkili adli mercilere uygulamanın şekli hakkında şikayet başvurusunda bulunulmalıdır.
Durdurma ve Kimlik Sormaya Dair Diğer Hususlar
1. Durdurma işlemine tabi tutulmak kimseyi suçlu kılmaz, ancak durdurma, arama ve gereksiz ifa edilen kişinin kıyafetini kontrol gibi işlemlerin gerekçesiz bir şekilde ve kanuna aykırı surette kollukça yapılmasını da durdurma yetkisi kolluğa vermemiştir. Kanunda kolluğa verilen yetki, belirli hallerde devreye girer ve bu durumlarda ifası gerekir. Saldırı ya da direnme olmadan zor kullanmak mümkün değildir. Bu sebeple her vatandaşımız, durdurma ve kimlik sorma bakımından duyarlı olmalıdır.
2. Özellikle arama söz konusu ise mutlaka bir hakim kararı ve yetkili merciin kararının kendisine ibrazı istenmelidir. Özellikle önleme aramalarında bu konu daha da önemlidir ve karar olmadan rızan arama yapılarak delil elde edildiği dikkate alınmalıdır.
3. Duyarlı bir vatandaş kolluğun yetkili olmadığı işlemleri yapması için kendiliğinden harekete geçmemeli ve rızasını beyan ederek bazı işlemleri kolluğun yetkili merciin izni olmadan ifasına olanak tanıyarak hukuksuzluğu onaylamamalıdır.
4. Durdurma ve kimlik sorma, esasen süreli ve kısıtlı bir zaman diliminde hemen icrası gereken bir işlemdir ve tamamlanması ile kişinin serbest hareketine izin verilmelidir. Aksi halde bunun, durduran kolluk bakımından sorumluluk doğuracağı dikkate alınmalıdır.
5. Modern çağda her kamu görevlinin sahtesi ve kolluk personelinin de üniforma giymiş sahtesi olabilmektedir. Kolluk kıyafetleri her yerden temin edilebilen kıyafetler olup, üniformalı dahi olsa şahsınıza işlem yapan her kolluk personelinden kimliğini ibraz etmesini istemek hakkını haiz olduğunuzu unutmamalısınız.
Açıklanan surette durdurma ve kimlik sorma işlemleri belirli bir prosedüre uygun olarak yerine getirilmesi gereken ve daha fazla kolluk işlemi bakımından ise kanunda sayılan hallerin varlığını gerekli kılan işlemlerdir. Maruz kaldığınız bu işlemler bakımından her zaman duyarlı ve sorgulayıcı olunuz ve bu işlemlere dair belge ve açıklama istemekten kaçınmayınız.
Kollukça yapılan işlemler hakkında hak aramak için ihtiyaç duyduğunuz hukuki danışmanlık ve avukatlık hizmetlerine “ÇOLAK HUKUK ve DANIŞMANLIK ofisimizden ulaşabilirsiniz.
